Cinema sense condicions del 14/1/2020
L’actualitat cinematogràfica.
cinema sense condicions Bona nit! Avui, com sempre, a aquesta hora, estem aquí el grup que fem cinema sense condicions, per parlar de cinema sense condicions, amb vosaltres, que us agrada el cine, a nosaltres que també ens agrada, que el comentem, que el vivim, que l'expliquem i que ens fem companyia mutuament amb aquest gran art que és el cinema. Molt bé, doncs avui, que és el primer dia després de les vacances de Nadal, us desitgem d'entrada, bon any! Bon any a tothom! Bon any, Pep! Bon any! Aquí estem, Pep, en s'explicaràs coses, compartirem programa i comencem aquest curs. Bon dia Àngela! Bona nit! Bona nit! També ens explicaràs coses, ja sabeu que comptem amb la col·laboració de l'Àngela, avui tenim la sort que ha vingut, també ens parlarà de cinema, de música, del que vulgui, de fet. I us hem de dir que avui tenim dos convidades d'excepció que estem molt i molt contents de presentar-vos. Bona nit, Eva! Bona nit! Us hem de dir que avui volíem parlar de sò, que ja és curiós parlar de sò a la ràdio, que no és altra cosa que el sò. Doncs avui parlem de sò amb el cinema, que és una mica més que el sò, tot i que té el sò com un instrument fonamental. L'Eva, que és l'Eva... Valíño. Valíño, que és sonidista, treballa amb el sò, estima la seva especialitat, i té un extensíssim currículum de treballar amb diferents pel·lícules en aquest sector. És tan extens que, si el comencem a parlar, doncs ens menjarem el programa. Per tant, només direm algunes coses. Us diem que va tenir el premi Goya del 2004, a part, té dos misojos de l'Ithier Bollein, la recordeu, no? És una pel·lícula que recorda tothom. Tenir després té un altre... Goya, unes nominacions del Goya, per Juli de l'Ithier Bollein, que és la pel·lícula rodada a Cuba, un magnífica pel·lícula d'un sò, jo vaig trobar extraordinari. Després tenim una nominació del Gaudí per l'estiu del 93 de la Carla Simón, que veig que després has fet una pila de treballes amb ella, molt bé, m'imagino, ja ens en parlaràs. I també per Can Íbal del Manola Martín Cuenca, que també has continuat treballant i has fet una pila de feins. Per tant, després has estat el Festival de Cine del Mediterrani, en pel·lícules del Javier Rebollo, el Festival dels Cortometratges de Manila del Campo, l'Alcine amb adiós de Nacho Ruiz Solanes i després un etgetre etgetre que ja ens comentaràs. Bona nit, Eva Valínia. Moltes gràcies per... Bona nit, amiguda. Per triar aquest tema. Teniu en compte, avui que les dues sou del Sò, que precisament a l'esloga nostra de publicitat de la ràdio, és Ràdio Desben, quan el cinema es fa ràdio. És a dir, estem amb el tema. Molt bé. I tenim també amb nosaltres. Buenas noches. Està amb nosaltres, en any i nit. Espera que l'ho digui bien, que igual no l'ho digui bien. Simoniant. Jo, quan em va dir el nom d'Eva, pensé que sí que és un apellido exòtico, pero armenio. Ya pensé que era armenio. Sí, sí. Jo, que havia llegit el William Sorra. Sí, sí. Buenas noches. Buenas noches. Buenas noches. Bona nit. Bona nit. Bona nit. Bona nit. Bona nit. Bona nit. Bona nit. Bona nit. Buenas. Les bandes sónummy ell és música. És specialista en improvisación, creo, está trabajando aquí. entre Barcelona i París, i ha hecho las bandas solo las nos cuenta con especial interés las de Bertranta Bernier en algunas películas nos has comentado que eras la banda que habías hecho para él. Sí, con Isaki la cuesta también veo. Bueno, con Isaki hemos hecho unos proyectos de vídeo, más bien en vídeo arte. Molt bé. Su trabajo, com veus, és una col·laboració d'una pel·lícula que té com ingredients un tema, una història explicar-nos, unes imatges, però tot això té un ingredient afegit que és fonamental, que és el so que li dona context, que li dona esprit i segurament ens el fa entendre. Això és el que tenim amb elles avui perquè l'haurà d'explicar-nos. I estarem contentíssims de que ens parlin de tot això. Bona nit a les dues i bon any. Gràcies. Bé, doncs avui normalment comencem amb les estrenes de les pel·lícules que porteu vosaltres, però avui com que ja teníem aquest tema tan rodó, tan important i tan suggerent, comencem amb aquest tema. I dissem les estrenes per un moment al final. Molt bé. Què nos comptáis? He fet una introducció musical? Sí. No? No, no li hem dit bona nit a l'Andrea. Bona nit, Andrea, i bon any. Per això no ens posa la música. Ara, bueno, quan estiguis a punt ens ho dius i la posem, d'acord? Mentre estan, comencem. A veure, per què et vas dedicar a aquesta especialitat? Teva, comencem per aquí, perquè ens posem en context. Abans, inclús, passaré una mica al castellà. Sí, molt bé, molt bé, molt bé. Perquè per anar-hi li sia més fàcil, sí. De totes formes anar-hi quan tu no nos entiendes. Hablamos demasiado de prisa o demasiado de espacio o lo que sea. Aquí estamos en familia. Una mica més fàcil, sí. Molt bé. Pues cuando recibí la invitación a participar en el programa, para hablar de sonido, es la primera vez que esté en un programa de radio, hablando de sonido. Enhorabuena. Realmente sí. Pensé que era muy importante, por un lado, evidenciar que el sonido no es solamente música, como se suele pensar. Muchas veces la familia, a todo el mundo, considera que el sonido es estrictamente lo musical y que la banda sonora, tiene solamente a lo que tiene que ver con la música, el soundtrack. Y sin embargo, no es del todo así. Hay una organización del sonido de los ruidos que se puede hacer también de una manera musical. Y es por eso que sentí que anar-hi era la persona perfecta para poder complementar y hablar de este tema. Sí, de lo que significa trabajar musicalmente los ruidos y al revés, ¿no?, de trabajar la música, como si tuviera también esa posibilidad de hablar, como hablaría una puerta, como hablaría una silla. A veces la música funciona como texto. Sí, como texto, como puntuación, como puntos suspensivos, como un exo, como sonido. Justamente es algo que hablamos mucho con Eva, intentamos trabajar, no sé, no trabajar desde sonido y música, pero desde mundo sonoro en conjunto, partitura sonora dentro de una película. Porque son inseparables y de hecho es muy importante que se trabajen juntas. A mí me gusta mucho el lugar donde la música se convierte en sonido, el sonido se convierte en la música en donde no sabemos exactamente dónde empieza uno y se termina el otro. Sí. Y entonces en ese vaiden, en ese vaiden de dar-se el uno al otro, me parece que también se reflexiona sobre lo audible de una forma entera, en el sentido de que no se discrime, no se clasifica, no se aísla. No es el compartímetros estancos. Sí, y podemos entender el cine, incluso el sonido, es más, diría como el sonido, como algo que está profundamente arraigado a la imagen. Así que ya esa forma de... que es que a veces nos pasa que sin querer estamos acostumbrados como la medicina para entender los grandes temas, es normal, los dividimos, los clasificamos y ahora los podemos observar. Realmente a veces nos ponemos una música y si estamos concentrados en la música, esta música nos genera unas imágenes. Por lo tanto, quiere decir que es un arma de sugerencia, si después estas imágenes, las ver reflejadas en la pantalla, pues ya es una forma de cruzarse los dos sistemas, de la sensación que puede resultar extraordinaria. La música puede tanto sugerir imágenes como sugerir olores, sugerir sabores o rostáctiles, como este punto donde se mezcla. Alegrías, miedos, los sentidos. No hablo más del encuentro de los sentidos, de la sinestesía. Por ejemplo, hay muchos compositores que ven la música en colores y es muy interesante porque cuando pensamos que la música es una vibración y colores es una vibración, que en realidad los sonidos es una vibración también. Por eso como esta separación siempre me ha parecido extraña y de hecho el hecho que, por ejemplo, en España llaman técnicos de sonido, siempre me parece como muy extraño porque son creadores de sonido, no son técnicos de sonido. Siempre hablo de esto en clases. Sí, claro, técnicos de sonido casi sugiere unos tíos que van enchufando clavijas. No es eso. Cuando estás creando sonido, es una creadora de sonido y creadora de una partitura sonora dentro de una película. Tu havies traído algún ejemplo que queríamos con la humildad total. No siento que haga esa creación como puede hacer un músico de cero, pero sí que hay una intención en dirigir un micrófono hacia un lugar, hacia otro, en tomar una distancia u otra. Y hay una intención en esa selección de aquello que quiera que exista ese sonido que merece la pena existir en la película. De todos, a lo mejor, solo hay uno que simboliza aquello que el tema de la película está vertiendo. Y el tiempo, también un poco, significa el tiempo de la imagen. También es trabajo del sonido, del sonidista, de la banda sonora, construir el tiempo de una imagen. Esto con los directores, ¿cómo se trabaja? Se habla antes. ¿Hay la propuesta y se escoge o no? Yo también tenía una pregunta. ¿Cómo lo haces? Lo ideal es trabajar desde la fase de guión, porque a partir de ahí ya puedes sentir el ritmo, las intenciones. De hecho, siempre como también pido, como si se puede escribir un guión sonoro al lado de guión habitual, donde hay muy poca descripción sonora. Y como seguir todo el proceso, porque si sigues el proceso de maduración del proyecto, algún momento ya sabes cómo entrar, porque puertas puedes entrar para realmente hacer parte de ese proyecto y no traicionarlo, no llegar simplemente con una música bonita o impresionante, como un poco... el regalo que nadie necesita, que sea orgánico. Y ahí también, siempre cuando se puede, pido trabajar en paralelo con su ensunidista, tanto escuchar a lo máximo la grabación del sonido directo, también sobre todo hablar con... Pero previamente conocéis el guión? Sí, para sentir también si algo se puede... Si hay lugar para tu propio mundo, porque creo que cada músico tiene un mundo, aunque pueden ser muchos mundos y que se adaptan a una película a otra, pero para mí es muy importante sentir que puedo aportar algo. Y también como siempre hago una pregunta, que es la primera pregunta, que hago a una directora, cuando me preguntan de colaborar, ¿qué pasaría si no hay música en esta película? ¿Qué perdería la película? A partir de ahí entiendo un poco más lo que puedo llevar, ¿no? Sí, pero se trae tanto en el diseño, diseño de sonido como en la creación de banda sonora, la preproducción entiendo un poco en la fase inicial, sois capaces ya de visualizar a unos conceptos, hablando con el director de cómo va, cómo explota en el espectador, en la sala, el concepto audiovisual, junto a imagen y sonido, o esto ya se va construyendo, digamos, a medida que avanza la creación y los sonidos, o tenéis a veces ya visualizáis muy claro en esta imagen gracias a este estudio de sonido, toda esta planificación, vamos a conseguir esta emoción, o esta repugna, o como esta fase. Yo creo que en líneas, o sea, así como haciendo unas super líneas, dos líneas generales, creo que hay directores que conocen muy bien cuál es el lenguaje fílmico que van a utilizar y cómo van a hacer esa combinatoria entre lo que dan a oír y lo que dan a ver y saben que son conscientes de que ese vaidén va a hacer probablemente el sonido haga que no se ve aquello tal y como se veía normalmente en la realidad, ¿no? Me explico, o sea, si oyes... Por ejemplo, si quieres. Por ejemplo, tienes el... Hay Pudovkin habla del caso de un señor que está mirando por la ventana, va en un tren y ve algo muy desagradable, están matando a alguien fuera y hace un gesto de dolor con las cejas, todo su rostro se compunge y en ese momento lo que se oye es la piel de sus botas porque hace así. Entonces combina esa imagen sonora de alguna manera, esa forma de oír el gesto de dolor lo convierte en algo que solamente va a ser así en esa película y por tanto deja que el espectador pueda hacer suyo esa vivencia. Ya no es... ya no recuerdas una película. Recuerdas cómo te sentiste tú sintiendo aquello que habías experimentado. Es una suerte como del cóctel Molotov muy inesperado porque ves por primera vez lo que no habías visto nunca y crees que ves cuando quizá lo que estás haciendo es audiover. Estás viendo por primera vez porque estás siendo sonorizado de una forma civilina per ver... bueno, maravillosa y puñetera para que oigas por primera vez de esa manera. Entonces creo que no es tanto una cuestión sobre la exquisita delicadeza o preciosismo de la grabación o ir mejor porque hayan más altavoces en una sala de cine sino de encontrar esa enjundia, ese sentido que le quieres dar único a un tema concreto a través de unas imágenes de unos sonidos. Entonces hay momentos estelares. Entonces creo que a veces se nos va un poco la fuerza porque buscamos... nos detenemos en la técnica, nos detenemos en el preciosismo y el sonido puede ser bellísimo pero no va a llegar a donde tiene que llegar que no es a la sala de cine. El sonido está hecho igual que la película está hecha para atravesar el alma del espectador y hablarle a cada uno. Entonces no es tanto un arte que sucede en una sala o sucede gracias a que se ha encontrado una forma de grabación específica que también en la realización hay mucho virtuosismo sino que ese efecto esté precisamente hecho relacionado con el tema de la película. ¿Qué ves? ¿Cómo lo ves? Te puedo preguntar de tus producciones o de tus colaboraciones con los distantes directoras de cuáles dirías que tienes una satisfacción específica y por qué la tienes en cada caso. ¿Puedes eso contarnos? Hay directores y directoras con las que tienes un encuentro y una vida que has hecho juntos y haciendo películas una y otra. Vas creciendo con ellos y entonces hay un ver de complicidad. Sí, se da una complicidad. Y luego también es saber a las personas atravesando sus momentos porque un director no es el mismo. Y la historia que te presenta en contar. Entonces sí que hay directo, pero no sé si está bien que de nombre es así. No, de la película puedes decirnos momentos en que te planteaste un problema para conseguir algo y estás satisfecha de cómo lo has conseguido. Si has visto esa película... Una película muy reciente, que creo que sí puede servir de ejemplo, porque la has visto bastante, es Estiudal 93. ¿Y por qué me siento que la película tiene algo vivo en cuanto a cómo está hecha? Pero ya no quiero volver nunca más a hablar del sonido. Quiero hablar de la película. En la relación que tiene el sonido con todo lo demás. Porque es una cuestión... No tiene que ver con la unidad. No tanto con que cada especialidad se ponga una medalla y diga, mira qué bien lo he hecho, sino que todos desaparezcamos como especialistas y nos pongamos al servicio de aquello que es mayor que está por encima de todos nosotros por separado. Y en esa película creo que el sonido es discreto, sencillo, sin tampoco exagerarlo. Corresponde una historia íntima. Pero además es un buen apagés que té una molt diferent de quan surt. La directora sabia cómo quería dar a oír. Sabía que iba a pasar... I íbamos a creer, ver, y en qué realidad estábamos oyendo. Y si luego revés la película te das cuenta que la planificación está hecha sobre la mirada de Frida, por ejemplo. Y oímos lo que ella oye. Y en esas distancias sobre lo que se oye, al principio está lejos de las cosas, al principio está lejos de las cosas, todo le queda no conoce nada. Esas distancias son reales. O sea, para mí eso, el que pasa totalmente desapercibido, tiene valor porque emociona, porque conmueve, porque no notas el sonido, lo sientes. Mira, nosotros aquí estuvimos hablando el año pasado porque tuvimos a una amiga de la casa, estuvimos hablando de Juli. Sí, por eso lo digo. Y concretamente, ahora pensando en Juli, me acuerdo que hay un momento que me impactó mucho, y es cuando él, ya de mayor artista reconocido, vuelve a Cuba, y va a un auditorio que está abandonado, y cuando llega allí... Pega con los pies. Oye, mira, es que se me pone la piola de gallino. O sea, el sonido aquel, en silencio total, es fabuloso. Y es un poco lo que dices tú, el momento... Me acuerdo en una película de Russell Crowe, que era de Gunsters, en que hay un momento que hay una escena de tensión, porque él se da cuenta que uno de ellos ha estado con su novia, y tiene la tensión acumulada, pero en aquel momento no puede reaccionar, y está apretando y rompe una silla. Y es el crujito aquel... Es la mateixa idea que ha dit la idea de l'avance. La idea del sonido simbólico, no cuando el sonido se convierte en un símbolo. En un símbolo que, además, para el espectador, necesites un símbolo. Es lo mismo que para una novel·la, necesites los adjetivos. Hombre, perfecto. Claro, necesitas, porque si no, no te entras allí dentro. Una escritura que... que... plana, puede ser que sea plana, y también coges que es plana, pero necesito unos ingredientes para que te lo transmite. Y estos son ideas contenidas en el guión. Això no ens ho imaginem nosaltres. Para nosotros es más difícil... Los externos al mundo de la construcción de una película es más difícil, pero sí que ahora, cuando lo contáis vosotros, hay que ir a cada punto y decir que está pasando, que quiero que esté pasando y que quiero que se perciba que esté pasando, porque pueden pasar multitud de cosas. I esto que apuntas a Pep, que se escribe en una línea, pasa completamente desapercibida, entra, está solo en el teatro, y sin embargo, va a tener luego una presencia, un tiempo, va a significar... No te me lo recuerdo, que esta de magia. Sí, sí, lo recuerdo. Lo más interesante me parece cuando logramos con el sonoro, yo tampoco voy a hablar de música, pero del sonoro. ¿Puedes hablar de música? Sí, con esta idea del conjunto. Lo más interesante es cuando logramos tener un impacto emocional y sensorial a la vez. Ahí sí, el impacto es muy grande. Y ahí es interesante recordar que en nivel neurologico, de neurociencia... ¿Se crean registros en la memoria? Sí, eso es otro tema de mis temas favoritos, memoria sonora. Pero ahora lo que quería decir es que es interesante saber que el sonido llega al cuerpo directamente, porque es una vibración, y la imagen pasa por el cerebro, y llega al segundo tiempo. Primero llega el sonoro dentro de una película. Y claro, está bien cuando miramos una película no pensar en todo eso. Simplemente tenemos que mirarlas, analizar... La vez de pensar, dir... Tenemos que dejar de pensar. Se convierte en la magia del cine, que como de esta pantalla fría, de unos sonidos grabados, que viven en distintas partes del mundo, se reúnen para actuar, de repente nace algo que sí que es un mundo que existe y lloramos por la muerte de un protagonista, sabiendo perfectamente que justo en el periódico hemos leído que dían una novia nueva. Pero esta contradicción del cine tiene una magia muy potente, y creo que justamente viene de ese conjunto de elementos que lleguen a un nivel de sinceridad, a un nivel corporal, y permiten vivirlo como unos universos vivos y reales. Jo també dic per a els nostres ellents, exemples concrets d'alguna pel·lícula que podes dir, mira, encuentro que... O de les que has fet tu, o de les que t'he deslogat... Estic satisfecha porque conseguí esto. No sé si és aquesta de Tapernyèsis, que ho coneixem tots, i que hi hagi incluso el poder. Bueno, con Tapernyès fue... Yo no he firmado banda original, he firmado orquestación y arreglos, he colaborado con un músico de jazz que se llama Henri-Texier, y con varios músicos de Francia, que son músicos increíbles y maravillosos, seguirá una colaboración maravillosa, de hecho, continúe con ellos en otros proyectos. Sí, con Tapernyès fue una gran colaboración, porque es un director que oye, que escucha, y aunque es como... Para mí fue muy impresionante, porque tenía como 28 años en este momento, de repente encontrarme, ¿no? Como Henri-Texier también es como... un sillero muy conocido en el mundo de jazz de Francia. De repente estar en un ámbito donde te dejan mucha libertad, justamente te dejan toda la libertad del mundo, porque ha partir un momento donde estás ahí, confían en ti, ¿no? Y pasa muchas veces de la revés, alguien que hace su primera película, de como controlar y como no confiar, ¿no? Esto pasa que, de repente, no te deja... te limita mucho, no te da posibilidad de expresión. Y lo que me recuerdo de esa colaboración con Tapernyès, esa gran libertad, esa confianza, y a partir de ahí... Com se veu, esto debe ser gratificante para ti, porque te permite expresar, ¿no? De la otra forma, estás encorsetada, claro, dentro de un parámetro que te marca él en cambio. Sí, sí, sí. Y seguro que para el resultado artístico del producto es mucho mejor, así, dejar libertad. Sí, sí, sí, creo que es como... Hay un momento donde hay que confiar, ¿no? Claro. Con quien trabaja, sí, es muy difícil. Bueno, y entenderte, ¿no? Y entenderte, porque puedes confiar, pero no enganchar la onda. Bueno, luego se crea un lenguaje en común, se crea, esta confianza se crea, como en todas las relaciones, ¿no?, tanto en amistad o en ahorro. Sí. He visto que has colaborado con Isaki La Cuesta. Isaki La Cuesta es muy amigo mío, y de casa con Isaki. Además, con Isaki hicimos un cortometraje, la matanza del por, que se puede ver a través de YouTube. Y, mira, ahora estas fiestas hemos estado en Chirona con ellos pasando con mi mujer un día con ellos. Bueno, lo que te quería decir es que Isaki, para mí, es muy curioso, porque es de estos creadores actuales, el año pasado se le hizo un reconocimiento tanto en Francia como en la filmoteca aquí, y quiere decir que ya es un hombre que está consolidado, sin embargo, él nunca ha abandonado la cosa de que está dentro del campo del audiovisual. Y entonces él se expande. Y con Raúl Refri, por ejemplo, ha hecho colaboraciones de tipo musical, experimental, que supongo que es un poco... Si puedes explicarlo, lo que has hecho contigo. Bueno, en realidad, lo que hemos hecho como varios intentos de varios proyectos, uno que se concretó es cuando yo termine de grabar, editar un disco con un... en duo, piano, con contrabajo, con un contrabajista americano, Grecón, que, bueno, es un señor también interesante, porque colaboró mucho también con directoras de cine, con Cópola, con Allen, con mucha gente. Pues grabamos ese CD, y yo propuse a varios amigos un juego, varios amigos de directoras, y directoras un juego de grabar un vídeo a partir de los temas, a partir de escoger un tema, escoger una canción, a partir de grabar un vídeo. Y entonces Iñaki escogió un tema, y se ha hecho un vídeo, que, de hecho, con Isra en papel principal, bueno, uno de los trozos que grabaron ahí, con Isra más joven, y entonces este proyecto está evitado. Isra es el protagonista entre dos aguas. Sí, sí, sí. Y el alien del tiempo. Luego tenemos un proyecto que casi se conferió en broma, que sí que lo terminaríamos de hacer, pero como cada año lo retomamos, es un proyecto experimental que es muy interesante, donde justamente hay mucha reflexión de la influencia o de transformación entre sonido e imagen. Es un proyecto más bien del campo experimental. Bueno, en sus instalaciones, utiliza cuatro pantallas. Y él me comenta, es que lo quiero porque la gente no quiere que lo vea como cine. El director de cine con su documental en la... No, no, no, no. Quiero que el individuo, el espectador, escoja cada vez la pantalla que quiera. Y incluso yo diría que es un poco también para salir de la copia fácil del que va allí con el móvil y tal, se pierde. Por lo tanto, lo que hay que hacer es asistir y vivirlo. Bueno, sobre todo, creo que, bueno, es alguien... Yo cada vez aprendo con él. Incluso si hacemos un ensayo, me encuentro siempre que es alguien con ella aprendo cosas, porque es alguien que está reflexionando, pensando, no se limita estar en un universo que ya conoce, ya le funciona, que pasa a muchos artistas. Exacto, exacto. Incorporando mucha gente de distintos sectores. Sí, sí, sí. Es muy interesante. Y en este sentido es como... es un creador de verdad para mí y como es fascinante ver que tanto puede un proyecto gustar más que otro, pero que está en una constante reflexión e evolución. Y esto me parece maravilloso en cualquier persona, ¿no? Y en estos proyectos... Si no, en estos proyectos con Isaki o con este tipo de artes visuales que creáis, bueno, actualmente, las que son eran más actuales en recientes trabajos, tenéis muy en cuenta, entiendo el espectador que escucha y ve del siglo XXI ahora y incorporáis el concepto de que escucha poco, yo creo, actualmente el espectador y se cansa rápido porque está acostumado al consumo, ¿no? Y a la simboteanidad, ¿eh? Justamente no. Para mí es muy importante como mantener un punto. Por ejemplo, yo rechacé durante mucho tiempo poner mi música cuando no se podía en internet poner música... Sólo se podía en p3. Yo rechacé poner mi música en internet porque para mí era importante mantener un punto de partida en la noche porque creo que pasamos por un periodo. Bueno, vivimos en un modo tremendamente visual. Hemos hablado varias veces como de Eva, de hecho, con eso también con varios amigos y que es muy importante mantener un poco el punto que el sonido, el modo sonoro, no puede ser tal como se escucha ahora, pues no se escucha. Para mí es importante mantener un cierto nivel. ¿Por qué no se escucha porque se oye solo? Bueno, sí, sí, la diferencia. Luego, sin entrar en la crítica, ¿no?, pero simplemente como dentro de mis proyectos en mi vida intentar escoger, no sé, como... hay ciertas pausas, ciertos criterios que corresponden a lo que para mí lo más importante quizá que el auditor no sea pasivo. Lo que me preocupa más de todo es la pasividad actual que damos dentro de sí o de otros artes. ¿No?, como le damos todo. Y a mí me fascinan proyectos muy distintos. Puede ser un proyecto muy clásico o muy experimental. Cuando siento que dan posibilidad al espectador de crear su mundo propio, de soñar, tener un espacio vacío donde puede, de repente, sentir esa necesidad de vivir. Él, el espectador, no solo que le dan todo ya masticado y preparado y explicado. ¿Y crees que el cine también debe tener esta labor, ¿no?, un poco de volver a entrenar al espectador a escuchar. Tendría esta labor social ahora, también, después de todas estas plataformas que salen que cada semana tienes series, todo nuevo y... Sí, exacto. ¿Crees que el cine, digamos, clásico entre comillas, que aún la gente que aún va a salas, tendría también que tener este valor, que es tu, el faro este, digamos... bueno, enfocado desde este punto que nos contabas de permanecer en estos criterios de adaptación, pero también de corrección, puede ser, ¿no? No lo sé, porque creo que hay muchas personas en la tierra y cada persona busca una cosa distinta y la verdad es que no me gustan conceptos, porque si ahora digo sí, entonces esto puede ser... Pero puedes decir sí, ¿eh?, si quieres... Y creo que lo que prevale más es la vida, ¿no?, y a partir del momento de donde hay vida, hay proyectos que están mal grabados, pero llegan por alguna razón. Y hay proyectos que son mundos, no hay sonido, pero también llegan entonces como... Creo que lo más importante es, no sé, escuchar desde dentro, intentar ser sinceros y intentar hacer lo mejor y con alegría y compartir. Y lo que sí es verdad que es importante... Porque yo sí siento como una misión, un poco, hacer uso de la escucha crítica, o sea, tener una mirada crítica y ser conscientes sobre dónde estamos, qué estás oyendo, qué estás... O sea, cómo oyes, qué nos dan a oír, con qué tecnología se trabaja, por ejemplo, por un caso así elemental, no sé qué tiene que ver, cómo a veces la industria o el momento en el que... de todo fabrica un estilo incuestionable. I lo imponen. Imponen sin dar-se absolutamente cuenta, o sea, se crean unos consensos donde se decide, sin ni siquiera preguntarse si eso es... puede ser de otra manera, porque como es consenso, pues ya está, es una forma de imponer también una opinión, que oír bien significa, por ejemplo, oírlo todo siempre así. Hola, qué tal, pegaditos al micrófono, ¿no? ¿Y qué eso es, oír bien? Mira, con respecto a eso, y antes ya lo has comentado, pero ahora ya es que ya me viene clarísimo, yo tengo una estima especialísima por una directora, que para mí es extraordinaria y será en el futuro mucho más todavía, le deseo larga vida para que me siga dando satisfacciones, que es la Argentina Lucrecia Marta. Ya sabíamos las dos con Eva, que dirás ese nombre. Es que Lucrecia Marta, por ejemplo, hablando del tema de la música, ella te introduce el Teremin, que prácticamente es una novedad, o sea, es una cosa que no te la encuentras tú en el cine, porque a lo mejor hay directores que pensarían, va, es una anticoalla, esto es, pero tiene mucho sentido dentro del argumento. Y después hay otra cosa, que sobre todo yo hay una película, las cuatro que ha hecho me gustan, las tengo y las he visto todas varias veces, pero hay una que ya la he visto cinco veces, que es Zama. Zama, para mí, es una obra maestra. Y en Zama tuve la oportunidad de estar en una conversación con ella en la filmoteca y le hice la pregunta de, bueno, como crítico y tal, digo, oye, yo para mí he leído el libro, que está basada en un libro de Antonio de Benedetto, que es una novel·la extraordinaria. Digo, para mí, Zama, una de las cosas que me impacta más, es que en ella se trata del tema de la espera. Y todos estamos esperando en la vida algo. Y muchas veces, yo, por ejemplo, no quiero entrar en el tema personal, pero hay una cosa que la estoy esperando y ya llevo más de 60 años esperándola y me parece que me voy a ir sin ver la cumplida. No, no, no, no, és un secreto. Ah, vale. Y ella me dice, no, porque la lucrecia es muy lucrecia. No, no, no, la película es más bien una película sobre la identidad. Perfecto. Pero, entonces, va hablando y dice, sí, en la película salen cuatro gallinas porque no teníamos más. Solo teníamos tres caballos. Y, entonces, las escenas aquellas que hay al final de la película, que está en la zona pantanosa y tal, sí, bueno, la forma que ella dice... Y uno le pregunto, lo que me gusta mucho es el ruido de la selva, lo siento. Está todo prefabricado. Tenía unos técnicos de sonido estupendos que me hicieron como una especie de sinfonía que puede llevar a recordar algo a la selva, pero como ella no quería hacer una película histórica, quería hacer una música de presente, o sea, contemporánea. Y, en cambio, la aplica allí y le queda... Bueno, esto es extraordinario. Es para que tu la sonora es justamente lo que estuvimos diciendo. Y esto es un poco lo que antes te referías tú, ¿no? Bueno, a ver, nosotros hoy aprenderemos mucho sobre también, cuando veamos el cine, cultivar más el efecto de estar atento a suidos y sonidos. Y espero que nos escuchen también. No, ahí va. Espero que nuestros oyentes se den cuenta de la importancia que tiene aparte de la imagen, que lógicamente hacién esa imagen. Bueno, la imagen, la historia, todo, montones de cosas. Siempre creo que es como que una buena película deja pistas secretas escondidas. Y hay pequeñas firmas, pequeños tesoritos ahí bien. Entonces uno las nota y... Y crees que, o sea, has entendido algo. No sé, es como entender una cosa en dos dimensiones. Te está diciendo una cosa y luego... Entonces, emociona para mí mucho. Entonces creo que hay cine que hace esto y autores y autoras que... que hacen así, que trabajan de esta manera. Porque tienen sensibilidad para eso, igual que otros escogen. Dicen, bueno, vamos a ir de cara a la pela y venga, sabes, es un sonido más o menos... Se lo decía Antón Mofanti, que es un maestro, un segundo, mi gran... O sea, en Cuba la suerte es que... Perquè has de... Explicido que ella estuvo estudiando, no lo hemos comentado, pero lo pots comentar tu mateixa, que la teva especialitat la vas completar a Cuba, a la escola de cinemas, a Antonio de los Baños. Ah, sí? Y si hay algo que pasa en esa escuela, es que tuvimos la suerte inmensa de conocer a los autores, o sea, a los creadores del sonido directo francés, por ejemplo, y, en nuestro caso, al jefe de cátera de sonido, a un ideólogo, a un filósofo, a alguien que era muy consciente de lo que significa esto que estamos hablando. O sea, que sí siento que es un... Es un... Bueno, como todas las cosas importantes, están bien que estén un poco ocultas, pero no tanto para que desaparezcan en nuestro poquito. Bueno, sí, ya. Vaya que ponernos en valor, también. ¿Qué es lo que estamos haciendo hoy? Lo de sonido y memoria. Que decías que querías incidir en ello. Es muy interesante. Bueno, sí, es uno de mis temas favoritos. Estoy como empezando... en un libro, también, sobre esto. Hay muy pocos escritos sobre la memoria sonora, y es un tema que introduzco mucho en las clases, porque tengo muchas clases en distintas escuelas de cine, con directores, con montadores, y bueno, cuando les pregunto qué saben de su memoria sonora, pues hay un blanco, ¿no? Porque memoria visual lo tenemos claro. Incluso memoria olfativa, sí que la tenemos bastante presente, pero la memoria sonora es muy interesante, porque es un tesoro escondido que tenemos ahí, y cuando estamos elaborado como una serie de ejercicios, ejercicios juegos, donde de repente se puede rescatar un sonido, y a partir de ahí de repente otro, y pasan cosas increíbles. De repente nos damos cuenta de ese mundo que sigue ahí, que existe, y que puede ser un tesoro tanto para fortalecernos, conocernos como persona, como para ser un banco de sonidos interior para un futuro proyecto sonoro, ¿no? Y si hablamos de estudios, pues yo he hecho una parte de mis estudios en conservatorio de Moscú, y tuve mucha suerte que en conservatorio de Moscú en este momento había un músico que daba clases también de música, de psicología, pero era aficionado de artes marciales, y entonces era uno de mis clases favoritos, clases de artes marciales, y es algo que otra vez siempre digo en mis clases, algo que aprendí con él, que él por ejemplo decía que cada mañana, es como un concepto también que viene de artes marciales, al despertarse, antes de levantarse, un minuto escuchamos la vida, escuchamos la vida alrededor, y luego entramos en esa vida, y el día será distinto que entramos dentro escuchando, o si simplemente entramos dentro con lo que salimos a hacer, y es algo que me parece muy interesante. ¿Quién conoce el sonido de su propio corazón? Un concepto que va un poco dentro del autocontrol, de la meditación. No tanto, simplemente escuchar. Creo que esto, luego ya cada persona escoge, ya no iría yo a hablar en meditación por ejemplo, porque esto creo que se escoge distintas maneras de hacerlo, personas creo que meditan cocinando, pero eso es simplemente volver a escuchar, escuchar un árbol, por ejemplo, los árboles suenan, escuchar su propio corazón. ¿Quién conoce el sonido de su propio corazón? Pocas personas. Escuchar de la vida al momento de despertarse. A veces cuando lo escuchas el corazón y el corazón, puede ser peligroso. Todo es peligroso, la vida es peligrosa. Y en la tierra no es un lugar seguro. Jo, en referencia a todo esto de la memoria sonora, me ha acordado que tuve una experiencia que explicas un poco el experimento, y a mí me pasó en el Festival de San Sebastián del año pasado, este no era anterior, con una amiga que fuimos, vamos a casa de otra amiga, que yo no teníamos entradas, y en el último momento nos pensábamos que podríamos escoger como novatas y al final dijeron, no, no, quedan estas, y por las horas que estáis, y los días que estáis, son estas. Dijimos, bueno, la aventura, y cogimos 10, y tuve la gran suerte de que una de ellas era una obra que me encantó, que es 30 alumnes de Diana. ¿De Diana su cedo? Sí, y bueno, exactamente. Me parece muy interesante que hablas de, precisamente, de Diana su cedo, porque ahora mismo estamos de una película que ella va dirigir, que, bueno, jo escribo con ella este guión, donde Eva Valínio va a ser el sonido directo. Que bé, no, i, pues, me alegro mucho, perquè, bueno, tuve, bueno, como un viaje en aquella película, nos tocó también, es que fue todo, yo creo, lo que dices tu y fue, creo que es por este... Coméntelo un poco para los oyentes, porque sí, ¿no? Bueno, es que, yo prefiero no hacer, es una película que hay que verla, hay que escucharla, y hay que, exactamente, hay que sentirla. Sí, porque es que es una experiencia, es como más un... per mi es como un 4D que un 2D en este sentido, y si nos tocó, pues, aquello, no había sitios en la última fila, que yo, bueno, tenía el altavoz aquí que pensaba, guá. O nos vamos a quedar sordas, o no me voy a enterar de nada de lo que suene en la otra parte de la sala. Y no, bueno, llega un punto que hasta me dormí del placer, que me provocó lo bien que se había grabado la lluvia, y lo bien que, o sea, tuve un momento, no, obviamente, no estaba dormida la película, sino que, de hipnotizarme, porque me recordó, me llevó a mi infancia de los días de lluvia, de ponerte las botas, y tener muchas ganas de... que nadie le gusta los días de lluvia, y cuando eres pequeño, adoras saltar en los charcos. Y, bueno, es como aquella, bueno, todo el clima que pudo conseguir grabando allí, y bueno, luego, tota la roda del premsa, y vinieron, bueno, vino los directores de sonido, y, bueno, fue muy impactante, como ellos explicaban, cómo habían intentado no perder ni un sonido, cómo había todo este diseño de, sí, de tener, de captar de esta manera, porque es que para mí explico mucho más el sonido. A ver, tampoco descubiera mucho vión de palabra, pero era básicamente imagen y sonido en este caso, pero a mí me impactó mucho más el tratamiento del sonido que el de la imagen, aunque la imagen también estaba muy bien. Bueno, sobretodo que... De mi que ja l'has descrita. Sí, sí, sí. En esta película creo que también es la fuerza de Diana Tuzedo, y es lo que intentamos preparar para la próxima. Bueno, Diana Tuzedo también es la montadora de mi primera película como directora. Nos conocemos así. Explica nuestra experiencia como directora. Bueno, monto también la noche que nunca acaba de estar aquí a la cuesta. Monto, monto muchas cosas. Yo tuve la oportunidad de conocerla, porque este año he estado de jurado en la alternativa. Y allá estuvimos compartiendo los tres días, comiendo juntos y así. Hicimos una buena amistad, sí, que seguimos manteniendo. Y su gran fuerza es ser capaz de tomar las decisiones lógicas desde el intuitivo, es decir, dejar al lado lógica, es una persona que tiene, bueno, como un cerebro increíble, una potencia cerebral increíble, pero es capaz de dejar al lado y tomar las decisiones importantes solo desde el intuitivo, desde el esensitivo. Y esto creo que es como justamente se percibe en esa película, y por eso dices que hablas de cuatro dimensiones. Sí, sí. Y bueno, ojalá que la próxima... Yo obligué a toda la gente que fuera a verla cuando vino, porque también estuvo aquí poquito en Barcelona, y yo estaba... No, no, no, no, da igual, da igual, vamos a ir, la volve prancha, tu ja l'has vist, da igual, da igual, los euros, que yo lo he enterado de todo, en esta película tengo que volver, solo escuchaba, digo, es que necesito también. Sí, sí. Yo voy a hacer la banda sonora de la otra, la próxima que está ahora en el fase de montaje, que se llama Puerto Deseado, y la tercera pues la coescribimos con casi... Con muchas ganas. Y lo que va a estar muy presente en este proyecto también, si quieres comentar algo. Sí, comente así. Que il·lusión. No, es que es todo una casualidad enorme. Sí, pero bueno... Qué alegría. Sí, sí, sí. Sí, porque, bueno, en fin, nada, nada, nada. No digo nada. Sí, no, no. Es curioso cómo se crean familias en esto del cine, cómo te acabas como... Bueno, es un punto de encuentro. Sí, no? En todos los sectores. Es una maravilla. Se generan complicidades enseguidas, sobre todo, en el momento en que te das cuenta que hay alguien receptivo que más o menos está en tu onda, es fácil. Sí, sí. Y ahora pensaba en esto, cuando decías una película que no hablan mucho, y sin embargo, qué sonora es. Que a veces dices, no, no hablan. O sea, como si el no hablar fuera sinónimo de película muda. De hecho, cuando el cine mudó nunca fue mudo, tampoco. O sea, qué hermoso la sonoridad en el cine. Qué hermoso que no pueda decir tanto con tan poca palabra. Tan... Sí. Bueno, es la esencia de eso. ¿Quién dijo que el cine sonoro invetó el silencio? No. Cuando él dijo el cine sonoro, empezó a existir el silencio dentro del cine. Sí, en este sentido, hay también una película del año pasado que para mí es la mejor película española del año pasado, que es... o que arde. Ah, sí, sí. Que también el silencio allí y el sonido... Una cosa que quería que comentaréis, que es el sonido directo. ¿Cómo se monta? O sea... Me tenéis que hacer otra reunión como ésta con Amanda Villavieja. Amanda Villavieja, sí. O sea, Amanda es la sonidista d'Isaki. Sí, sí. Ha hecho estas películas también de Oliver. Con Isaki ha trabajado mucho. Sí, sí. Oye, Amanda vive en Barcelona? Sí, sí, sí, sí. Doncs ja no os dareis el contacte. Sí, sí, sí, sí. Con mucho gusto, sí. Bueno, ya con vosotras dos y Amanda, esto ya sería... Lo retiramos. El programa 10. Ya, este un 10. El 11. Sí, y hoy he conocido a otra sonidista, montadora de sonido y mezcladora que se llama Fabiola Ordoyo, que ella també ha hecho madre, ha acabado de hacer madre. Ah, de Sorgoyen. De Sorgoyen. Y me consta que también hace... hace muy buen cine. Yo acabo de colaborar y conocer, entonces, en la película de Merychel Coley, donde he hecho banda sonora, pues acabo de conocer su sonidista, y directo de montaje, que se llama Vero Font, y me he maravillado, antes incluso de conocerla en vivo, que también me enamora de ella, pero escuchando su trabajo, realmente como... La manera es utiliza como, justamente, supo integrar la música, donde ya no sabeos, no hay fronteras, no hay como esa lucha, que pasa, sonidos y música, entonces empiezan a entrar en la lucha, y ya como... Ni siquiera el silencio gana, gana como ruido, y en este caso, justamente, coexisten en un océano, hay de sonidos en una película, donde hay poca palabra, entonces era muy importante el sonoro, es una película muy sensitiva, muy... también desde la primera persona, que Merychel Coley co-dirige con Lucía Basaló, una amiga suya de Argentina, y pues quería mencionar Vero Font, también me parece increíble, porque creo que todas las soniristas, pues prácticamente en España, casi todo el mundo que conozco, que realmente como admiro, son mujeres interesantes. Ya lo veo que cuando las comentáis, bueno, mencionaría un hombre para equilibrar un poco, que me fascina su trabajo, que se llama Jonathan Bart, que ha hecho cara cremada de Luis Galter, y me pasó con él que miraba una película, y al final quería saber quién ha hecho el sonido, me pasó cuatro veces en cuatro años, y al cabo de cuatro años decidí llamarle. Sí, sí, sí, al cabo de cuatro años, decidí llamarle conocerlo, y desde hace poco nos conocemos y seguro que vamos a colaborar, porque seguro que puedo aprender mucho con él. Bueno. Muy bien. ¿Alguna cosa más que queremos preguntar o que nos cuiden sugerir? Hay una cosa que quería comentar, y es que... A ver, por ejemplo, hemos hablado de pasada de madre. Es una película que me parece que... Sobre todo a mí, lo que me gusta mucho de madre es el corto. Me parece que con la película ya se perdió un poco... el corto para mí es modélico, extraordinario, no obra maestra. A partir de aquellos 18 minutos, claro, la cosa ya... tenemos que vestirla, pasan 10 años, pasan cosas... Pero el sonido, por ejemplo, me pareció perfecto. Sin embargo, hay películas sin decir títulos en que, oye, incluso en los pases de prensa que somos 15 o 20, me cuesta entender en español lo que dicen. ¿Dónde está el fallo hoy? Yo tengo la sensación de que hay... son varios motivos, hay uno que probablemente... hay que ser que también es así, por ejemplo, en francés suena bien. O sea, vamos a ver. Y ahora digo... ¿Cómo se va? ¿Hay una resonancia? Hay algo que uno se convierte en un cuenco tibetano. O sea, el francés està hecho para resonar, entonces funciona, o sea, omidirectionalmente. Entonces, yo creo que eso hay algo que además... Pero es misnasal. Tiene muchas más cavidades, o sea, es que vamos, a todo el mundo, a hablarlo con el taiwanés. El armeño también, pero nadie lo entiende. Así que nos sirve. Entonces, eso, por un lado, creo que eso puede ayudar. Y luego está claro que también hay una importante... O sea, que la disciplina de los actores tiene que servir para no solo fortalecer el músculo... La adicción, ¿no? Sí, el músculo de los brazos y las piernas, sino también abdominales, l'aringe y el aparatojonador, sino no... Y luego también hay que se rueda cada vez más rápido, se rueda cada vez en menos tiempo, se quiere hacer a veces lo imposible y el capricho de querer tener una secuencia amorosa en una localización real, en la playa, en la Barceloneta, mientras está la gente... O sea, hay cosas que no se ponen. Entonces, quizá a veces se van sumando variables y al final acaba con eso, ¿no? Que tienes la sensación de que no estás entendiendo quién habla o que la voz parece pito. O sea, parece pierde cuerpo, pierde... Pensar que todos arreglen pospo, también, sí, sí, claro que... Després, tu Carmen, m'havies comentat el tema del microfonista. Sí. Nos referimos al que lleva la giraça... Sí, sí. Es que yo... En el sonido directo hay así como... muy elementos, o sea, las dos figuras claves pues hay una persona que grava y una persona que pesca el sonido, que literalmente va con una pèrtiga, una caña de pesca... Hi ha una fotografia que tenim teva, que portes això. I este és el gran artista en el set. O sea, si hay algo difícil de aprender en este oficio, es hacer bien la pèrtiga y ser un buen microfonista. O sea, realmente, yo como productor gastaría más dinero en conseguir un buen microfonista que no un buen aparato de grabación. Me puedes grabar muy bien lo mal que está un sonido. Me explico. Puedes grabar con 44, 48 kHz, 24... a todos los esfuerzos técnicos a tu alcance para oír fuera de eje una voz. Con lo cual, creo que donde sí hay un oficio maestro o un oficio que se aprende con el tiempo de la experiencia es el microfonista. Podemos poner... Algún minuto de música. Bueno, pues sí. Pues es un trozo de... Bueno, es que se convertía en una canción. Se le llamaba Arte. Que viene de... Bueno, tuvo un encargo de parte de Arte. Es un canal del Televisión Franco alemán. Para una película muda, un largometraje mudo y que me han propuesto escoger y decidí buscar dentro de largometrajes armeños y me he encontrado primero el largometraje armeño mudo y una poco historia de Romeo y Julieta. De hecho, cuando me pregunto cada arma de las mejores colaboraciones tuve como... Un poco... Quería mencionar esta colaboración de no poder hablar con... Porque no podía hablar con el director porque estaba muerto desde mucho tiempo pero de repente tenía esa película, esa responsabilidad, sonorizarla de algún modo. Aquí está sonando. Con esto acabaremos el programa. I ens... per la setmana vinent tindrem entre nosaltres el Xavier Vax del cinema de San Feliu que ens vindrà a parlar sobre el programació del cinema siàtic. I ens anem amb aquests tomes. Moltes gràcies. Gràcies. Vols dir vendres? Molt. Oh-oh-oh... Oh-oh... Oh... Oh... Oh... Oh... Oh... Oh... Oh... Carà bé! un programa per arqueòlegs de la música moderna.